تالاب‌ها محیط‌هایی هستند که مشخصاتشان چیزی میان خشکی و دریا است. تالاب ممکن است همواره دارای آب باشد و یا اینکه گاهی خشک و گاهی آبدار باشد. مشخصه اصلی تالاب‌ها ماندگاری نسبی آب در آنها است. آب تالاب‌ها ممکن است شور باشد یا شیرین و همچنین برخی از تالاب‌های نزدیک دریا با جزر و مد تغییر وضعیت می‌دهند.

با وجود اینکه بیش از 50 تعریف مختلف برای تالاب مورد استفاده قرار گرفته اما اولین تعریف علمی تالاب، توسط کنوانسیون بین‌المللی رامسر (معاهده‌ای بین‌المللی که در سال ۱۹۷۱ به منظور حفظ و نگهداری تالاب‌ها امضا شده‌ است) ارائه شده است:

تالاب به مناطق مردابی، آب مانند؛ نم زارهای سیاه و باتلاقی، برکه‌های مصنوعی یا طبیعی که به طور دایم و یا موقت دارای آب ساکن یا روان، شیرین، شور یا نیمه شور هستند و یا مناطقی از سواحل دریا که در هنگام جذر ارتفاع آب در آنها بیش از 6 متر نباشد، گفته می‌شود.

اما کمیسیون تالاب‌های کشور در سال 1362 تعریف دیگری را به شرح ذیل از تالاب‌ها عنوان کرد: تالاب ناحیه‌ای از مظاهر طبیعی و خدادادی است که در روند پیدایش، خاک آن توسط آب‌های سطحی زیرزمینی به صورت اشباع شده درآمده و در طی یک دوره کافی و شرایط عادی محیطی تشکیل شده است و دارای توالی زیستی می‌باشد. این مجموعه دارای جوامعی از گیاهان، جمعیت‌هایی از جانوران ویژه است که امکان سازگاری در چنین نقاطی را دارند.

انواع تالاب

• باتلاق زمینهای آبدار یا خیس پر از گیاه و درخت.
• مانداب یا هور با آبی راکد و باز و گیاهان کوتاه بیشتر از جنس علف و نی.
• خلاش آبگیری است که رستنی‌های آن پوسیده باشد.
• خلنگزار تالاب‌هایی به شکل خارستان.
• لشاب تالابی نیزاری است که آب آن از گیاه آکنده شده و هوای کمی می‌گیرد.
• تالاب‌های مصنوعی که برای سیلگیری رودخانه‌ها و دریاها درست می‌شود، مانند پروژه‌های چاه‌نیمه در سیستان.
• آب‌بندان گونه‌ای از تالاب‌های مصنوعی ساخته دست بشر برای پرورش ماهی و ذخیره آب.

مرداب یا مانداب یا هور

مرداب، مانداب یا هور به جایی در طبیعت می‌گویند که آب در آن مانده و گیاهان کوتاه بیشتر از جنس علف و نی بر آن روییده باشد. مانداب گونه‌ای تالاب به شمار می‌آید.

ارزش و اهمیت تالاب‌‌‌ها

متاسفانه هنوز آثاری از این تصور كه تالاب‌ها نقاط بد و كثیفی هستند كه می‌بایست خشكانده شوند تا علاوه بر مصارف كشاورزی و زراعی، از شر آنها خلاص شویم، وجود دارد. اما با همه نگرانی‌ها و تصورات غلطی كه پیرامون شناخت و درك تالاب‌ها و ارزش و اهمیت آنها وجود دارد، اشخاص و سازمان‌هایی وجود دارند كه، در سطح ملی و بین المللی با تحقیقات و تلاش‌های پیگیر و مستمر خود، هر روز گوشه تازه‌ای از اهمیت اقتصادی، اجتماعی و بوم‌شناختی آنها را كشف و معرفی می‌كنند.

تالاب‌ها به خاطر داشتن ویژگی‌های خاص هیدرولوژی دارای فوایدی می‌باشند. تالاب‌ها نه تنها موجب تغذیه و تامین بخشی از سفره‌های آب زیرزمینی می‌شوند، بلكه محیطی را فراهم می‌كنند كه بسیاری از پرندگان، ماهی‌ها و آبزیانی كه حیات آنها وابسته به وجود چنین نقاطی است، بتوانند از آن به عنوان بهترین زیستگاه جهت بقا و تامین غذای خود از آن استفاده كنند.

در بیش از نیمی از كشورهای جهان، برداشت محصول ماهی، منوط به سلامتی تالاب‌هاست. 16% از گونه های پرندگان در معرض خطر انقراض، پرندگان تالابی هستند.

تالاب‌ها هم‌چنین با تنظیم جریان آب از گسترش سیلاب و نفوذ آب‌های شور جلوگیری كرده و در امور حمل و نقل بسیار از كشورهای جهان به طور موثر مورد استفاده قرار می‌گیرند. خاستگاه نهایی بسیاری از آبراهه‌ها، نهر‌ها، رودخانه‌ و سیلاب‌ها، تالاب‌ها می‌باشند.

جریانات آبی در مسیر خود بقایای گیاهان، اجساد جانواران و مواد آلی و كانی را شسته و در نهایت به تالاب می‌ریزند كه موجب كوتاه شدن طول عمر، اما غنی شدن این زیستگاه‌ها از لحاظ غذایی می‌شوند. خاك تالاب نیز عمدتاً از نوع توربزا بوده كه از لحاظ مقدار مواد آلی بسیار غنی و از لحاظ زراعی حاصل‌خیز است. تالاب‌ها در جلوگیری از گسترش كویر نیز نقش به‌سزایی دارند.

تالاب‌ها به عنوان كانون‌های حساس نه تنها دارای تنوع گونه ای بسیار بالای جانوری و گیاهی هستند،‌ بلكه تنوع ژنتیكی در هر یك از گونه‌ها در حد بالایی است و این تنوع به طور عمده در ارتباط مستقیم با تنوع محیط زیست و زیستگاه‌های متشكله در تالاب است.

علاوه بر موارد ذكر شده تالاب‌ها در جلوگیری از فرسایش سواحل دریاها، تثبیت هوای منطقه از لحاظ مقدار بارندگی و دمای محیط، آموزش و تحقیق، تامین علوفه دام، مصارف كشاورزی، استخراج مواد معدنی مثل پتاسیم و فسفر، تصفیه هوای مناطق مجاور، بهره‌برداری و اشتغال مردم حاشیه تالاب، جلوگیری از فرسایش بادی نقاط همجوار، پرورش ماهی و . . . نیز نقش دارند.

آشنایی با تالاب ها