قنات زارچ

• 1397/01/19
• 0 کامنت
• 1744 تعداد بازدید

قنات زارچ با حدود ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ سال قدمت و بیش از ۷۱ کیلومتر طول، یکی از قدیمی ترین و طولانی ترین قنات های ایران است. این قنات، از روستای فهرج در ۶۰ کیلومتری شهر یزد سرچشمه می گیرد و حدود ۳۰ کیلومتر آن نیز از اکرمیه تا دروازه قرآن، از زیر شهر یزد می گذرد و پس از خروج از یزد و طی چند کیلومتر دیگر، به بخش زارچ می رسد. مظهر قنات در شهر زارچ قرار دارد و مدیریت، حفظ، نگهداری، تقسیم و توزیع آب قنات، به عهده شورای قنات زارچ می‌باشد که پنج نفر عضو داشته و آنها را، کلیه مالکین و شاربین قنات، انتخاب می‌کنند.

تعدادی از میله های (چاه های) قنات زارچ، در مسجد جامع یزد قرار دارد، که نشاندهنده آن است که این قنات قبل از اسلام وجود داشته و مسجد جامع را در حریم آن ساخته اند تا از طریق پایاب (جایی که آب از دل قنات بیرون می‌آید)، برای وضو گرفتن، از آب قنات استفاده شود.

توسعه شهر یزد طی چند قرن گذشته، ساختمان‌سازی در حریم قنات، ریزشی بودن سقف و دیواره مجرای قنات و میله چاه‌ها، نشست فاضلاب‌ها به درون قنات و قرار دادن لوله‌های فاضلاب در برخی مناطق، در دالان قنات مشکلات بسیاری را برای این قنات کهن به وجود آورده است.

مشخصات قنات زارچ

قنات زارچ دارای ۲۱۱۵ حلقه، میله (چاه) است و عمق مادرچاه آن ۸۵ متر می باشد. این قنات، حدود ۲۵ هکتار، سطح زیر کشت باغی از جمله باغات انار، انگور، انجیر، سیب، پسته و هلو و حدود ۴۰۰ هکتار، سطح زیر کشت زراعی را تحت پوشش قرار می دهد و تعداد مالکین و شاربین آن حدود ۸۰۰ خانوار کشاورز هستند.

قنات زارچ، در حال حاضر ۲۵ لیتر در ثانیه، آبدهی دارد ولی تا نیم قرن پیش آبدهی آن بیش از ۱۵۰ لیتر در ثانیه بود، که به دلیل حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق و نیمه عمیق در حریم آبی قنات، آبدهی آن به شدت کاهش یافته است.

از ويژگی های ديگر قنات زارچ مي توان به مربعی بودن مقطع چاه های آن در مقايسه با همتايان ديگر، كه مقطعی بيضوی و يا دايره وار دارند، اشاره كرد. پیشینه حفر چنین چاه‌هایی به زمان زرتشتیان بر می‌گردد.

قنات زارچ دارای سه شاخه کوره جدا از هم، به نام‌های شیرین- شور –ابراهیم خویدکی است که در حال حاضر فقط شاخه شور فعال است و دو شاخه دیگر بدلیل افت سطح آب زیر زمینی، کم آب و سپس خشک شده اند.

ثبت در میراث جهانی یونسکو

در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو، در سال ۲۰۱۶ میلادی، در استانبول، یازده قنات ایرانی به عنوان بیستمین اثر ایران بر اساس دو معیار، از ۶ معیار فرهنگی کمیته میراث جهانی، شامل گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی و نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد، در فهرست میراث جهانی قرار گرفت. پرونده ۱۱ قنات ایرانی با داشتن تکنولوژی متفاوت و با قدمت بیش از ۲۵۰۰ تا ۲۰۰ سال به یونسکو جهت ثبت جهانی ارائه شد و پس از بررسی و تأیید کارشناسان یونسکو این پرونده ثبت و در فهرست آثار جهانی قرار گرفت. یازده قناتی که ثبت جهانی شده‌اند، هرکدام به لحاظ قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصاتی از این دست، منحصر به فرد و بی نظیر هستند. در این میان قنات زارچ با عنوان طولانی‌ترین قنات ایران در فهرست جهانی به ثبت رسید.

قنات زارچ کجاست

مظهر قنات زارچ، در شهر زارچ، در ۱۵ کیلومتری غرب شهر یزد، در استان یزد قرار دارد. این قنات از روستای فهرج در ۶۰ کیلومتری شهر یزد سرچشمه می گیرد.