کوه

کوه به برآمدگی‌های سطح زمین گفته می‌شود که ارتفاع آن از ۶۰۰ متر بیشتر باشد. در واقع کوه یک بخش تغییر یافته از سطح زمین بر اثر عوامل طبیعی است که در یک منطقه محدود دراز شده و به سمت بالای زمین گسترش پیدا کرده است. کوه ها معمولاً شیب دارند، کناره هایشان سرازیری است و قله ها و نوک های تیز یا اندکی گرد دارند. در صورتیکه تپه ها برعکس کوه ها شیب ملایمی دارند.

کوه ها در هر قاره و حتی زیر اقیانوس های بزرگ وجود دارند. به دلایل مختلف چند نوع مشخص از کوه ها وجود دارند. کوه ها محل سکونت تقریباً یک دهم انسان ها هستند و یک پنجم سطح خشکی های زمین را می پوشانند و در 75 درصد کشورها وجود دارند. بیشتر از نیمی از آب تازه جهان از کوه ها سرچشمه می گیرد و همه رودخانه های اصلی جهان از سرچشمه های کوهستانی تغذیه می شوند.

به سرزمینی که کوه فراوان داشته باشد کوهستان یا کوهساران گفته می‌شود. به زنجیره‌ای از کوه‌های به‌هم‌پیوسته، رشته‌کوه گفته می‌شود.

یکی از مبناهای تقسیم بندی کوهها می‌تواند مکانیزم تشکیل آنها باشد که بر این اساس می‌توان کوهها را به چهار نوع اصلی تقسیم نمود:

  • کوههای چین خورده یا پیچیده : کوههای موسوم به کوههای چین خورده  یا کوههای پیچیده از بزرگترین و پیچیده ترین کوهها به شمار می‌روند. شکل عمومی آنها بصورت قوسهایی است که چندین صد کیلومتر عرض و هزاران کیلومتر طول دارند. از جمله ویژگیهایی دیگر این کوهها ضخامت فوق‌العاده زیاد طبقات چین خورده رسوبی را می‌توان نام برد بطوری که در بعضی موارد، ضخامت آنها به 15000 متر و بیشتر نیز می‌رسد.
  • کوههای آتشفشانی : از تجمع مواد آتشفشانی در سطح زمین، کوههای آتشفشانی حاصل می‌شوند. در اکثر کوههای ناشی از چین خوردگی نیز می‌توان آثار فعالیتهای آتشفشانی متعددی را مشاهده کرد.  نوع فعالیتهای آتشفشانی باعث بوجود آمدن انواع مختلفی از کوههای آتشفشانی می‌شود که عبارتند از :
  1. آتشفشانهای سپری : آتشفشانهای سپری حاصل فعالیتهای آتشفشانهای ساکت و آرام می‌باشد. به صورتی که مواد مذاب و گدازه از دهانه آتشفشان خارج شده و در سطح زمین پخش می‌شود. مخروط حاصل از این نوع آتشفشانها کم ارتفاع می‌باشد. شیب آنها نیز کم بوده و بندرت از 10 درجه بیشتر خواهد بود. ترکیب این نوع آتشفشانها بازالتی می‌باشد.
  2. آتشفشانهای ولکانو : این نوع آتشفشانها ترکیب ریولیتی یا آندریتی داشته و از نوع انفجاری می‌باشند. در این آتشفشانها ارتفاع مخروط حاصله به دلیل بالا بودن گرانروی گدازه‌ها و همچنین انفجاری بودن آنها زیاد بوده و شیب آنها نیز تند می‌باشد. این نوع آتشفشانها از مواد بروکلاستیکی ساخته می‌شوند. دهانه آتشفشانها بدلیل بالا بودن میزان چسبندگی مواد، مسدود شده و با بالا رفتن فشار منفجر شده و مواد پروکلاستیکی آزاد می‌شوند.
  3. آتشفشانهای مرکب : این نوع اتشفشانها معمولا دارای شیب تند و حدود 20 الی 30 درجه بوده و با خروج متناوب گدازه‌های روان و مواد پروکلاستیک ساخته می‌شوند. ترکیب این نوع آتشفشانها ریولیتی-آندریتی بوده و بخاطر چسبندگی مواد در حین حرکت آرام خود در دامنه ها منجمد می‌گردد و باعث مسدود شدن دهانه آتشفشان می‌گردد. وقتی در حین فعالیت مجدد فشار به حد کافی می‌رسد، دهانه آتشفشان منفجر شده و مواد پروکلاستیکی را به بیرون پرتاب می‌کند و در فعالیت بعدی مجددا مواد سیال مواد آذر آواری قبلی را می‌پوشانند.
  • کوههای قطعه ای-گسلی : در بسیاری از نقاط زمین، کوههای مجزایی که مرتفع تر از زمینهای اطرافشان هستند، دیده می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که در چنین مواردی، این قسمتهای مرتفع، بوسیله گسله‌های عادی -که لغزش عادی آنها زیاد است از نواحی مجاور بالاتر قرار گرفته‌اند. این قبیل کوهها در حقیقت قسمتهایی از پوسته‌اند که در نتیجه نیروهایی که از پایین به آنها اثر کرده، به سمت بالا حرکت کرده و کوههای گسلی را به وجود آورده‌اند. کوههای قطعه‌ای - گسلی هنگامی بوجود می‌آیند که واحدهای عظیم سنگی جابجا شوند.
  • کوههای بالا خمیده : به همراه بالا خمیدگی پوسته و در بعضی مواقع به علت جابجایی عمودی در امتداد گسل‌های بزرگ، زاویه بوجود می‌آید. وقتی که ناحیه ذکر شده به سمت بالا خمیده شد، فرسایش، قشر طبقات رسوبی را کنار زده و هسته‌ای از سنگهای آذرین و دگرگونی، در یک دشت هموار و وسیع، قد علم می‌کند.

کوه‌ها در زمین

کوه‌ها ۵۲٪ آسیا، ۳۶٪ آمریکای شمالی، ۲۵٪ اروپا، ۲۲٪ آمریکای جنوبی، ۱۷٪ استرالیا و ۳٪ آفریقا را پوشانده‌اند و روی هم رفته ۲۴٪ خشکی‌های زمین را شامل می‌شوند. اما از هر ۱۰ نفر یک نفر در کوه‌ها زندگی می‌کند. همهٔ رودخانه‌های مهم جهان از کوه‌ها سرچشمه می‌گیرند و بیش از نیمی از آبی که انسان‌ها نیاز دارند از کوه‌ها به دست می‌آید.

کوه های زیر دریا و جزیره ها

در زیر آب اقیانوسها و دریاها، کوههای بسیار مرتفعی وجود دارند. بلندی بعضی از این کوهها، حتی به ارتفاع کوه اورست می رسد. بسیاری از کوههایی که در زیر دریا قرار گرفته اند، بر اثر فعالیتهای مواد آتشفشانی  درون زمین پدیدار گشته اند. اکنون کوههای بسیاری در زیر آبهای دریا و اقیانوسها قرار گرفته اند که فعالیتهای آتشفشانی دارند، ارتفاع این کوهها، بر اثر افزوده شدن مواد مذاب درون زمین بر سطح فوقانی آنها، بیشتر و بیشتر شده و سرانجام منجر به بیرون آمدن قله کوه از سطح اب می شود.

آشنایی با کوه ها

کوه های رنگین کمانی یا آلا داغ لار
1398/05/26 0 0

کوه های رنگین کمانی یا آلا داغ لار یکی از عجایب طبیعی است در طول سال ها شکل گرفته است. آلا داغ لار، نام محلی کوه ها و تپه های رنگارنگ است ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
فرهاد تراش
1398/04/18 0 0

فرهاد تراش، فرهاد تاش، فراتاش، فرای تاش اثری است که در فاصله ۳۰۰ متری جنوب سنگ‌نبشته و نقش برجسته مشهور داریوش، در محوطه تاریخی بیستون ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
کوهسنگی
1397/12/14 0 0

کوهسنگی، نام کوه مشهور و نیز اولین پارک بزرگ در شهر مشهد است که در میان تفرجگاه‌های این شهر از قدمت و شهرت خوبی برخوردار است. در حال حاضر ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
شیطان کوه
1397/11/09 0 0

شیطان کوه، کوهی است سرسبز که در امتداد سلسله جبال البرز واقع شده و با ارتفاعی نزدیک به ۶۰ متر پوشیده از درختان و شمشادهای کوتاه و سبز است ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
چشمه هاى گازى گنبد لران یا کوه آتش
1396/10/13 0 0

چشمه هاى گازى گنبد لران یا کوه آتش، از گذشته‌های دور تا کنون شبانه روز می‌سوزد، از قدیم مردم محلی به این کوه تشکوه می‌گویند. به گفته‌ی کارشناسان ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
کوه های مریخی (مینیاتوری) چابهار
1396/09/07 0 0

کوه‌های مینیاتوری چابهار یا کوه‌های مریخی چابهار نام کوه‌هایی با ساختار و شکل ویژه است که به دلیل نوع و وضعیت فرسایش و گونهٔ رسوبی خاص، اشکالی ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
کوه خواجه
1396/09/06 0 0

کوه خواجه (کوه اوشیدا) یا (کوه رستم)، تنها عارضه طبیعی در دشت سیستان است که دارای آثار تاریخی همچون کاخ، آتشکده، زیارتگاه خواجه مهدی و قبرستانی ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
سنگ سوراخ
1396/08/24 0 0

سنگ سوراخ، اثری طبیعی به‌صورت حفره‌ای بزرگ، در بالای کوهی به همین نام است. این حفره بزرگ به‌دلیل فرسایش‌های آبی در سنگ‌های آهکی کوه به‌وجود ...

گروه(ها):
ادامه مطلب

کوه های ایران

سرزمین های داخلی فلات ایران اغلب تحت تاثیر حرکات زمین زا  قرار داشته اند. به این ترتیب که در این نواحی، نیروهای درونی، بصورت عمودی بر طبقات سطح زمین وارد آمده و تحت تاثیر این نیروهای عمودی، طبقات شکسته شده و در نتیجه، حرکت متناوب این نیروهای درونی به سمت بالا و پایین (که به آن حرکت زمین زا می گویند)، موجب ایجاد گسله ها شده است.

یکی از عوامل ایجاد ناهمواری، خروج گدازه های درونی زمین، از راه منافذ، یا از طریق شکافهای ناشی از گسله هاست، که بیشتر و بطور محدود در تغییر شکل ناهمواریها دخالت دارد. برای بررسی دقیق وعلمی تر، لازم است که دورانهای مختلف زیستی را مورد توجه قرار داد:

  • دوران اول: پالئوزوئیک (زیست قدیم) که به مدت  تقریبی 340 میلیون سال طول کشیده و در این دوران، کوهها فرسوده، گنبدی شکل و از شیبهای ملایم برخوردار بوده اند.
  • دوران دوم: فروزوئیک (زیست میانی)، طول این دوران به مدت تقریبی 160 میلیون سال بوده و در این دوران، رگه های زغال سنگ و گاز طبیعی وجود داشته است.
  • دوران سوم : سنوزوئیک (زیست جدید)، طول این دوران بطور تقریب 69 میلیون سال طول کشیده و ادامه آنرا ترشیاری می گویند. در این دوران اغلب کوههای عظیم جهان شکل گرفته، که حاصل جنبشهای کوه زایی دوران سنوزوئیک می باشند. از مشخصات این دوران، پدید آمدن قله های مرتفع، نوک تیز، دره های عمیق، همراه با صخره ها و سنگها می باشند. هیمالیا، آلپ، راکی، البرز و زاگرس محصول این دوران می باشند.
  • دوران کواترنری: که بطور تقریب یک میلیون سال طول کشیده. آتشفشان های ایران در اواخر دوره ترشیاری و اوایل کواترنری فعال شده اند و تفتان مربوط به دوران کواترنری می باشد. قابل توجه است که دماوند، سبلان، سهند و تفتان توسط گدازه هایی که از راه منافذ محدود به خارج راه یافته اند، تشکیل شده ولی کوه کرکس، توسط گدازه هایی که از راه گسله ها و شکافهای بزرگ به روی زمین آمده، تشکیل شده است.

کوههای ایران محصول دوران سوم زمین شناسی بوده که اکثر آنها در قالب رشته کوههای البرز، زاگرس و مرکزی تقسیم بندی و معرفی می شوند.