چشمه

چَشمه که در زبان پهلوی چَشمَگ یا چِشمَک می‌گفتند جایی است که آب از زیر آن بیرون زند و روان شود. چشمه محل تلاقی سفره‌های زیرزمینی آب با سطح زمین است. بسته به ثبات منبع آب، یک چشمه می‌تواند موقتی، دائمی یا خودجوش (آرتزین) باشد. در محل ظهور چشمه، گاه حوضچه‌ها یا نهرهایی پدید می‌آیند.

در برخی زمین‌های ماسه‌ای و مسطح مانند زمین‌های کشور هلند آب‌های زیرزمینی از نقاطی نزدیک به هم به روی زمین می‌جوشد که یه این پدیده، چشمه‌های نشتی گفته می‌شود.

مقدار آب چشمه‌ها مخصوصا آنهایی که در تمام سال جاری می‌گردند در فصول سال متغیر می‌باشد و بستگی به آب و هوا و بخصوص شرایط زمین شناسی ناحیه دارد. غالب چشمه‌ها دارای مواد معدنی محلول در آب بوده و این مواد محلول در آب پس از رسیدن به مظهر چشمه در کنارهای آن رسوب می‌کند. چشمه‌های آهکی، گوگردی و غیره در اطراف چشمه رسوبی این مواد را بر جا می‌گذارند.

انواع چشمه ها

به طور کلی چشمه ها را می توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:

  • چشمه‌هایی که در جهت امتداد دامنه کوه به طرف پایین جریان دارند و دارای انواع مختلفی هستند که عبارتند از:
  1. در این نوع چشمه‌ها که بیشتر از انواع دیگر دیده می‌شود آب از طبقات سست رسوبی خارج می‌گردد. این طبقات رسوبی ممکن است به صورت افقی یا دارای شیب کمی باشند.
  2. نوع دیگر از این چشمه‌ها، چشمه‌های مطبق می‌باشد یعنی اینکه چشمه های متعددی در فصل مشترک دو سری از طبقات نفوذپذیر ظاهر می‌شوند.
  3. چشمه‌هایی که در آب آنها در اثر زیاد شدن و یا بالا آمدن سطح آب به خارج راه پیدا می‌کنند و اکثرا در محلهایی که ناودیس شکل بوده و در ضمن سنگهای زیرین غیر قابل نفوذ باشند بوجود می‌آیند. در اینجا آب تا سطح ناودیس بالا آمده و سپس به صورت چشمه ظاهر می‌گردد.
  4. چشمه‌هایی که در اثر وقوع گسل بوجود می آیند. در نتیجه وقوع گسلهای عمودی و یا کمی زاویه‌دار که باعث قرار گرفتن لایه‌های نفوذپذیر در مقابل لایه‌های نفوذ ناپذیر می‌شود. در جاهایی که طبقات دارای شیب هستند و اختلاف ارتفاع نیز کافی می‌باشد آب وارد گسل شده و از آن خارج می‌گردد.
  5. چشمه‌هایی که از درزها و یا شکافها خارج می‌گردند، در سنگهای غیر قابل نفوذ که دارای شکاف می‌باشند آب از بین این شکافها عبور کرده و از یک نقطه به صورت چشمه ظاهر می‌گردد.
  • آنهایی که در اثر فشار ایستایی (Hydrostatic) به طرف بالا حرکت می‌کنند، یعنی در حقیقت از نوع آرتزین می‌باشند.
  • آنهایی که آب با سرعت و فشار زیاد به علت داشتن گاز به خارج فوران می‌کند مانند آبفشانها (Geysers).

همچنین انواع چشمه ها شامل چشمه آب گرم، چشمه آب معدنی، چشمه‌های آبرفتی، چشمه‌های گسلی، چشمه‌های کارستی، چشمه‌های دره‌ای، چشمه‌های دامنه‌ای و ... می باشند.

چشمه‌های آب گرم

تعداد زیادی از چشمه های آب گرم،  با فعالیت‌های آتشفشانی در ارتباط دارند و در بسیاری موارد مقدار زیادی املاح و گازهای مختلف همراه با آب این چشمه‌ها به سطح زمین آورده می‌شود. درجه حرارت این چشمه‌ها متفاوت است و گاهی به حوالی 100 درجه سانتیگراد خواهد بود. در نواحی آتشفشانی، به علت وجود آنومالی های حرارتی ، افزایش حرارت نسبت به عمق از میزان متوسط آن زیادتر است و بنابراین عمق چشمه‌ها در این نواحی کمتر خواهد بود. چشمه‌های آب گرم نیز تا مدتها بعد از فعالیتهای آتشفشانی جریان دارند.

خواص درمانی چشمه‌ها

استفاده از آب چشمه‌های معدنی به عنوان درمان، سابقهٔ چندهزار ساله دارد ولی طی قرن اخیر بر اثر پژوهش‌ها و بررسی‌های علمی انجام شده روی آب‌های معدنی، استفادهٔ درمانی آنها به طور جدی روز به روز گسترش یافته است.

آب‌های معدنی بر حسب نوع و نمک‌های معدنی موجود در آنها دارای کاربردهای گوناگون هستند، ولی علاوه بر خواص فیزیکوشیمیایی آب باید به عواملی مانند آب و هوای منطقه، ارتفاع از سطح دریا، روش درمان و وضعیت سلامت افراد توجه کرد. به عنوان مثال استفاده از آب‌های گرم معدنی به بیماران فشار خونی، قلبی، عروقی، مسلول، کلیوی و سرطانی توصیه نمی‌شود. ضمناً باید دورهٔ درمان، فصل استفاده و نیز منظم بودن درمان رعایت گردد. حتی ممکن است عکس العمل افراد در دوره‌های مختلف درمان با هم متفاوت باشد و مثلاً فردی در یک دوره، عکس العمل مناسب و در دورهٔ دیگری واکنش نامناسب نشان دهد که در این صورت نباید درمان را قطع نمود.

به علاوه ممکن است عکس العمل افراد مختلف نسبت به یک روش خاص متفاوت باشد و بستگی به شرایط بیمار دارد. عده‌ای از افراد پس از استفاده از آب‌های معدنی دچار برخی عوارض می‌شوند که به بحران آبمعدنی معروف است. موردهایی همچون خستگی، تعرق زیاد، بالارفتن فشار خون و دمای بدن، تنگی نفس، کوفتگی، بدخوابی، اضطراب، افزایش ضربان قلب، بی اشتهایی و بی حوصلگی از آن جمله‌اند. طول مدت درمان از یک تا چهار هفته، بنابر توصیهٔ پزشک تغییر می‌کند و در این مدت استراحت، ورزش، رژیم غذایی مناسب، آرامش، نظم و استفاده از هوای آزاد در کارایی درمان بسیار مؤثر است.

روش‌های مختلف درمان عبارتند از: نوشیدن، استحمام کردن، دوش گرفتن، شست‌وشو دادن موضعی، تزریق کردن، بخور دادن و گل درمانی.

آشنایی با چشمه ها

سرآب بیستون
1398/04/15 0 0

سرآب بیستون، در دامنه کوه بیستون، در محوطه تاریخی بیستون قرار دارد. این سرآب چشمه ای است که از دل زمین می جوشد و آب آن در برکه ای نه چندان ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
چشمه و پارک جنگلی چپقلی
1397/02/26 0 0

چشمه چپقلی، دارای آبی با اثرات درمانی زیاد است و در منطقه ای که چشمه قرار گرفته، پارک جنگلی دست کاشتی نیز وجود دارد. چشمه چپقلی، دایمی ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
چشمه هفت رنگ
1396/11/15 0 0

چشمه هفت رنگ مُجن از نوع چشمه‌ های گوگردی است که در میان شکاف دره‌ های دامنه قله ۴۰۰۰ متری شاهوار واقع شده که این دره به دو دره کوچکتر ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
چشمه‌ آب معدنی تاپ‌تاپان
1396/10/12 0 0

آب چشمه‌ آب معدنی تاپ‌تاپان دارای مواد معدنی و بویژه فسفر است که برای درمان بسیاری از بیماری‌های پوستی سودمند می‌باشد. منشاء آبی این چشمه ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
چشمه لال
1396/09/28 0 0

چشمه لال مجموعه ای است بسیار زیبا و دیدنی در حدود 30 هکتار که سرچشمه این مجموعه در پای صخره بلندی واقع است، که آب از درون آن می جوشد ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
چشمه های آبگرم سرعین
1396/08/15 0 0

سرعین دارای ده‌ها چشمه آبگرم معدنی می‌باشد که از کوه سبلان سرچشمه می‌گیرند. چشمه‌های آبگرم سرعین با دما، خاصیت و ویژگی‌های درمانی خاصی ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
چشمه بلقیس چرام
1396/07/28 0 0

چشمه بلقیس چرام باغی است که در بین حصار های کوتاه سنگی و در دره ای پیر، که در این دره بیدهای مجنون زیادی وجود دارد، قرار گرفته است. باغ دارای ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
باداب سورت
1396/07/28 0 0

باداب سورت چشمهٔ پلکانی تراورتنی بی‌نظیر در ایران و کم‌نظیر در جهان است. چشمه‌های باداب سورت ایران در بلندای ۱۸۴۱ متری از تراز دریا قرار گرفته است ...

گروه(ها):
ادامه مطلب
چشمه دمکش
1396/07/28 0 0

این چشمه در زیر درخت کهنسالی از گونه افرا واقع شده که از داخل گودال بزرگی که در زیر آن وجود دارد، آب به صورت گردابی بیرون می ریزد و آمدن ...

گروه(ها):
ادامه مطلب