مجموعه قلعه جلالی و حصار سلجوقی

• 1398/03/05
• 0 کامنت
• 2313 تعداد بازدید

مجموعه قلعه جلالی و حصار سلجوقی از بناهای مستحکمی است که در محدوده شهر تاریخی کاشان قرار گرفته است. اين حصار و بارو تا اواسط دوران قاجار پابرجا بوده و محدوده ای كه امروز به عنوان بافت تاريخی كاشان از آن نام برده می شود را پوشش می داده است.

منطقه «پشت مشهد» بيرون از اين حصار قرار داشته و اهالی آن از طريق دروازه دولت وارد منطقه مركزی شهر می شده اند. مهندس امينيان بر اين باور است كه واژه پشت مشهد به معنای منطقه پشت حصار است و مشهد در اين جا اشاره به همين باروی جلالی دارد.

حصار سلجوقی

در دو طرف خیابان، دو ديوار بلند كاهگلی وجود دارد كه از بقايای حصار معروف عهد سلجوقی است. اين دژ که در دوران خود تسخير ناپذير بود، در اواسط قرن پنجم هجری به همت يكی از رجال نامدار و سخاوتمند در دولت سلجوقيان، به نام خواجه مجدالدين ابوالقاسم كاشانی ساخته شده است و اسناد معتبر تاريخی نشان می دهد كه اين دژ بلند، مستحكم و حصين چند بار اهالی كاشان را از دست حملات سخت لشگريان مهاجم و از قتل عام های وحشيانه و غارت عمومی نجات داده است.

قلعه جلالی

قلعه ی عظیمی در کنار حصار سلجوقی قرار دارد که به دستور سلطان جلال الدین ملک شاه سلجوقی ساخته شده و زمانی ارگ و مرکز حکومتی شهر کاشان بوده است.

یخچال مجموعه قلعه جلالی و حصار سلجوقی

در قسمت بیرونی و درونی قلعه جلالی، دو بنای گنبدی شکل وجود دارد که به "یخچال" معروف است و در زمان های قدیم با نگهداری یخ های زمستانی در این قسمت، نیاز اهالی شهر کاشان را در فصول گرم سال تامین می نموده است.

مجموعه قلعه جلالی و حصار سلجوقی در دوران های مختلف

در زمان تصرف ايران به دست اعراب، اهالی شهر كاشان با فاتحان عرب به جنگ پرداختند و اين نشان می دهد كه در آن زمان نيز كاشان دارای بارو و حصار بوده است. در دوره خلفا نيز چندين بار اهالی كاشان به همراهی واليان شيعه شورش می كنند و اين بدون وجود دژ باوركردنی نيست. داستانی كه به احداث كاشان در زمان هارون الرشيد اشاره دارد نيز به احتمال زياد به تجديد و ترميم بنای همين بارو تأكيد دارد.

در زمان صفويه نيز طی چندين سال يكی از امرای قزلباش در كاشان دولت خودمختار تشكيل می دهد و با استفاده از همين بارو در برابر لشكر سلطان مقاومت می كند.

اما پس از تثبيت حكومت قاجار، اين بنا ديگر ترميم نمی شود، چنان كه كلانتر ضرابی در مرات القاسان مي نويسد: «از آثار قدیمه کاشان، قلعه جلالی است که سلطان جلال الدین ابوالفتح ملک شاه بن آلب ارسلان سلجوقی در سمت غربی کاشان، متصل به باروی شهر بنا کرده و خندق شهر از دور آن گردش می کند. آن را چهار برج از طرف طول و چهار برج از طرف عرض است و چنان ساخته اند که دیوار جنوبی آن همان باروی شهر است و سه طرف حصاربندی آن در اصل شهر پابرجا شده که باروی شهر به باروی آن قلعه گردش می کند. بالفعل در آن قلعه از ابنیه و امارات مطلقا اثری مشهود نیست و ملک متصرفی مردم است و چهار فصل در آن زراعت می شود».

ضربه نهايی به اين بارو نيز در دوران شورش نايب حسين و فرزندانش وارد می شود. هنگامی كه سربازان نايب در داخل شهر سنگر می گرفتند، نيروهای دولتی برای ورود به شهر به تخريب كامل ديوارها می پرداختند و پس از آن نيز معدود نقاط باقيمانده به دست زارعان تخريب می شد و از خاك آن برای مزرعه های خود استفاده می كردند. تكه های به جا مانده از ديوار نيز در خيابان كشی های اوايل دوران پهلوی به طور كلی از ميان رفت.

در قرن حاضر همزمان با هرج و مرجهای اوایل مشروطه که کاشان قریب به پانزده سال گرفتار تاخت و تاز یاغیان شد، قلعه جلالی نیز شاهد آخرین صحنه های نبرد این ماجرای خونین بود.

مرمت مجموعه قلعه جلالی و حصار سلجوقی

مجموعه قلعه جلالی و حصار سلجوقی، در آغاز دهه ۷۰ شمسی، با حمايت مهندس محلوجی و به دست مهندس امينيان كه مديريت ميراث فرهنگی كاشان را عهده دار بود، مرمت شد.

همچنین در سال  ۱۳۹۱، با اعتباری بالغ بر ۶۰۰ میلیون ریال، یخچال و برج و باروی تاریخی دوره سلجوقیان کاشان مرمت یافت. سقف یخچال که در اثر رطوبت نزولی، فرسوده و تخریب شده بود با خشت و ملات گل مرمت و اجرا گردید. پس از آن پایه های یخچال تکمیل و پی بندی شد و بعد از آن لایه های فرسوده کاهگل روی بدنه تراشیده و ۲ لایه اندود کاهگل با در نظر گرفتن خطوط اجرایی قدیمی روی بدنه یخچال کشیده شد. اجرای داربست فلزی، تراشیدن اندودهای فرسوده بدنه، اجرای گچ و خاک، کف مال بدنه، اجرای اندود کاهگل بدنه، اجرای عملیات موریانه زدایی به روش ایجاد سد شمیایی از اهم اقدامات این پروژه مرمتی است.

مجموعه قلعه جلالی و حصار سلجوقی کجاست

مجموعه قلعه جلالی و حصار سلجوقی، در انتهای خیابان علوی و سمت غرب شهر کاشان، در استان اصفهان قرار گرفته است.