گنبد سلطانیه مقبرهٔ اُلجایتو، پادشاه مغول، معروف به سلطان محمد خدابنده، است که در ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی از شیوه معماری آذری به شمار می‌رود.

گنبد سلطانیه از نظر ارتفاع پس از کلیسای سانتاماریا دلفیوره ی فلورانس (86 متر) و مسجد ایا صوفیه ی استانبول (56 متر) سومین گنبد مرتفع جهان می باشد. همچنین این گنبد بزرگترین گنبد آجری در جهان است.

گنبد سلطانیه

معماری و بخش های مختلف گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه از نظر حجم، سبک معماری، رابطه فضاها، تناسبات موجود در اجزای مختلف، ایستایی و مقاومت بنا، و زیبایی‌شناسی و تزیینات، نمونه ای منحصر به فرد و نقطه تحولی در معماری اسلامی به شمار می‌آید. گنبد سلطانیه از نظر تزیینات، بسیار غنی بوده و در آن تزیینات مختلف گچ‌بری، کاشی‌کاری، کتیبه‌نویسی، تزیینات رنگ و نقاشی، تزیینات سنگی و چوبی، در نهایت دقت و زیبایی اجرا شده است.

گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه

عمده ترین مصالح بکار رفته در این سازه آجرمی باشد. بدنه اصلی گنبد و تمام ساختمان آن با آجر ساخته شده و گنبد با روکش کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی و به شیوه معرق‌کاری تزیین شده است.

این گنبد نخستین گنبد دو جداره در جهان است که نمی‌توان نمونه‌ای قدیمی‌تر از آن در جهان یافت. سیستم دو جداره بودن گنبد در ارتباط با مسایل ایستایی قابل بررسی است. به طوری که به لحاظ بالا بودن مقاومت بنا در لنگرهای خمشی و برشی، آن را توخالی و بنا را در مقابل زلزله آسیب‌ناپذیر کرده است.

پلان بنا در همکف و طبقه اول با فضاهای اطراف مرتبط با گنبد، نزدیک به مستطیل و ادامه مجموعه در طبقه دوم و سوم دارای پلان هشت ضلعی است. این بنا شامل ۸ ایوان و ۸ مناره است.

فضای تربتخانه به شکل مستطیل است که محراب مجموعه را در جرز جنوبی در خود جای داده است. ورودی سردابه در ایوان جنوبی تربتخانه قرار دارد و در وسط آن محل قبر و در طرفین آن دو فضای کوچک وجود دارد.

در رابطه با کاربرد بنا به عنوان ساعت آفتابی باید گفت که نوری که از سوراخ اصلی گنبد می‌تابد، نشان‌دهنده زمان ظهر، نوری که از پنجره‌های بزرگ می‌تابد نشان‌دهنده ساعت و نور پنجره‌های کوچک نشان‌دهنده حدود دقیقه است.

گنبد سلطانیه کجاست

گنبد سلطانیه، در شهر سلطانیه در 43 کیلومتری استان زنجان قرار دارد.