باغ نارنجستان قوام

• 1397/02/16
• 0 کامنت
• 2554 تعداد بازدید

مجموعه باغ نارنجستان قوام مجموعه ای از ابنیه تاریخی و سکونتی است که بعد از به حکومت رسیدن قوام السلطنه در فارس، (در سال ۱۲۵۲ ه. ق)، در محله بالاکفت (محل سکونت خویش)، احداث شد. عمده ترین بخش های این مجموعه شامل حمام گچینه، حسینیه قوام، مکتب خانه قوام (خانه عرقیها)، اندرونی قوام (منزل زینت الملک)، دیوان خانه قوام (نارنجستان)، حمام اختصاصی قوام و اصطبل و زنجیرخانه (در حال حاضر از بین رفته) است. البته بازارچه‌ای هم در این مجموعه وجود داشته که در اثر احداث خیابان لطفعلی خان زند از بین رفته‌است.

مجموعه باغ نارنجستان قوام، همزمان با حکومت ناصرالدین شاه قاجار، بین سال های ۱۲۵۷ و ۱۲۶۷، ساخته و تکمیل شده است. بنای نارنجستان در سال ۱۳۴۵ خورشیدی به دانشگاه شیراز اهدا شد و بین سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۸ خورشیدی مورد استفاده موسسه آسیایی، تحت سرپرستی پروفسور آرتور اپهام پوپ، ایران شناس معروف بوده‌است.

در سالهای اخیر زیرزمین ضلع شمالی تعمیرات اساسی گردیده و به عنوان موزه، مورد استفاده قرار گرفته که در آن اشیای فرهنگی اهدایی پروفسور پوپ نگهداری می‌شود. امروزه به دلیل وفور درختان نارنج در این مکان، این مجموعه، نارنجستان قوام هم نامیده می‌شود.

تاریخچه ساخت باغ نارنجستان قوام

نخستین فرد از خاندان قوام شیرازی که در تاریخ ایران دارای اهمیت و شهرت شد، حاج ابراهیم خان کلانتر، پسر حاجی هاشم است که در زمان لطفعلی خان زند، کلانتر شیراز بود. وی با بستن درهای شیراز به روی لطفعلی خان زند، باعث پیروزی آقامحمدخان قاجار شد. حاج ابراهیم خان کلانتر رفته رفته برادران و فرزندان خود را به مناصب حکومتی گماشت.

فتحعلی شاه قاجار، در دوره سلطنت خود، به حاج ابراهیم بدگمان شد و او و تعدادی از برادران و پسرانش را کشت. علی اکبر خان قوام الملک، پسر حاج ابراهیم خان کلانتر، به دلیل بیماری، توسط فتحعلی شاه، کشته نشد. علی اکبرخان بعدها خود را به فتحعلی شاه معرفی کرده و شاه که از کردار خود پشیمان بود او را مورد محبت قرار داد و لقب قوام الملک به وی می دهد و علی اکبر خان قوام الملک از طرف شاه والی شیراز می گردد. لقب قوام‌الملک برای پنج نسل در خانواده قوام برقرار بود.

ابراهیم قوام، آخرین قوام‌الملک را، رضاشاه در دهه ۱۳۱۰ از شغل موروثی خود یعنی کلانتر شیراز، عزل کرد و به اجبار، به همراه خانواده‌اش به تهران آورد.

احداث باغ و مجموعه بناهای آن، بوسیله علی محمدخان قوام الملک دوم، یعنی پسر علی اکبر خان، مقارن با حکومت ناصرالدین شاه قاجار، آغاز شد و بوسیله فرزند وی محمدرضاخان قوام الملک، تکمیل گردیده است و پس از آن، در سال‌های پیشین، بوسیله ابراهیم قوام، تغییراتی در ساختمان‌های مزبور انجام گرفته و به عنوان موزه و مرکزی برای فعالیت‌های هنری و فرهنگی، به دانشگاه شیراز اهدا گردیده است.

معماری و ویژگیهای باغ نارنجستان قوام

باغ نارنجستان قوام در حدود ۳۵۰۰ متر مربع مساحت دارد که در حدود ۹۴۰ مترمربع آن، ساختمان نارنجستان بوده و بقیه آن محوطه سازی شده است. در دوره قاجاریه، باغ قوام و مجموعه عمارت آن، بیرونی نامیده می‌شد و خانه زینت الملک را، که در طرف مغرب آن واقع شده و فاصله بین آن‌ها یک کوچه است، به جهت اینکه محل سکونت خانواده قوام بوده، اندرونی می‌خوانده‌اند. عمارت بيروني به منظور انجام امور تجاری و نيز برگزاری تشريفات و جشن ها و استراحت و پذيرايی از ميهمانان ساخته شده است. این دو بنا از زیر کوچه، توسط یک تونل با یکدیگر مربوط می‌شوند.

در ورودی اصلی باغ، رو به جنوب و به یک هشتی باز می‌شود. دو راهرو، این هشتی را، به محوطه باغ ارتباط می دهد. سقف هشتی، آجرکاری، کاشی کاری و مقرنس سازی های گچی زیبایی دارد. سر در ورودی نیز دارای تزیینات آجرکاری زیبائی است.

در سه ضلع شمالی، شرقی و جنوبی این باغ، ساختمان ساخته اند که در سمت شمالی، عمارت اصلی باغ واقع شده و دارای دو طبقه و در زیر آن هم یک طبقه زیرزمینی وجود دارد. ایوان بزرگ این عمارت با دوستون سنگی یکپارچه و سقف مسطح مزین، باشکوه ترین بخش این ساختمان است.

دو طرف ایوان، پله هایی وجود دارد که به دو بهارخواب متصل است و در هر طرف یک سالن بزرگ و یک اتاق بزرگ واقع گردیده و در انتها نیز پله‌هایی برای رفتن به طبقه بالا ایجاد شده‌است. بخشهای مختلف ایوان، بسیاری از اتاق‌ها و همچنین بدنه و دیوارهای آن‌ها، با تصویرهای مختلف و زیبایی چون گل و بوته، اشکال حیوانات، منظره شکارگاه و غیره نقاشی شده و اطراف نقاشی‌های سقف ایوان و دیوارها و شاه نشین، به نحو بدیعی آئینه کاری گردیده است. بالای عمارت اصلی به شیوه ساختمان‌های آن دوره دارای هلالی هائی است. بر روی این هلالی‌ها که سه عدد می‌باشد تصاویر و طرح‌های زیبائی کاشیکاری شده‌است.

ضلع شرقی بنا نیز حیاطی کوچک و چند اتاق‌ دارد. ساختمان و تأسیسات ضلع شرقی، در گذشته به آشپزخانه و محل اقامت خدمه اختصاص داشته‌است.

ضلع جنوبی هم خود به صورت یک مجموعه است. در وسط این بنا دو راهرو وجود دارد که به وسیله یک هشتی به در ورودی باغ مربوط می‌شود و در دو طرف راهروها، دو ایوان سرتاسری قرار گرفته‌ است. در طرفین عمارت ضلع جنوبی، که دفترکار حاکم وقت بود، شش اتاق وجود دارد، که به عنوان دفترکار، استفاده می شد و ایوان های وسیع جلو آن‌ها، به منزله اتاق انتظار برای مراجعین بوده‌ است. ساختمان جنوبی باغ، بوسیله راه پله‌ای به زیرزمین‌های طرفین راهرو، راه دارد.

خانه زینت الملک

در ضلع غربی نارنجستان قوام، عمارتی زیبا قرار دارد که به دلیل سکونت خانم زینت‌الملک قوامی، دختر قوام‌الملک چهارم، به خانه زینت الملک معروف است. پس از مرگ زینت الملک، خانه به عبدالله خان قوامی می‌رسد و بعد از آن، این بنای تاریخی نفیس از مالک آن خریداری و به یک موزه تبدیل گردید.

در این بنا نیز تزیین هایی با منبت کاری، گچ کاری، آینه کاری، نقاشی، حجاری سنگ انجام گرفته است.

خانه عرقی ها

عمارت ضلع شرقی، عمارت مکتب خانه می باشد که از قسمت جنوبی آن به عنوان مطبخ خانه و از بخش های شمالی و غربی آن در مقاطعی به عنوان مکتب خانه استفاده می شده است. با گذشت زمان و سکنی گزیدن چند خانواده در این بنا، از آن به عنوان محل عرق‌گیری استفاده می‌شد و به همین دلیل این خانه را خانه عرقی‌ها نیز می‌نامند.

حمام گچینه

این حمام که جز مجموعه قوام می‌باشد توسط تونلی به نارنجستان قوام متصل بوده‌است. در بررسی‌های اخیر بخشی دیگر از حمام که ظاهراً حمام خصوصی قوام بوده‌ و به این حمام متصل می‌باشد، کشف گردیده است.

باغ نارنجستان قوام کجاست

باغ نارنجستان قوام، در محله بالا کفت شیراز و تقریباً در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی خان زند، در استان فارس قرار دارد.