خانه زینت الملک

• 1397/02/18
• 0 کامنت
• 1873 تعداد بازدید

خانه زینت الملک یا زینت الملوک، در ضلع غربی باغ نارنجستان قوام قرار دارد و به دلیل سکونت خانم زینت الملک قوامی، دختر حبیب الله خان (قوام الملک چهارم)، به این نام معروف است. خانم زینت الملک زنی مومن و خیر بود که از طریق بن و کوپن هایی، برای مستمندان اقلامی نظیر برنج، گوشت، قند و شکر را تهیه می نمود. در دهه های محرم، در منزل وی، مراسم عزاداری و سفره های خیریه برپا بوده است.

این عمارت با خانه قوام یک کوچه فاصله دارد و از طریق یک راه زیرزمینی با آن در ارتباط است. این خانه را به جهت اینکه محل سکونت خانواده قوام بوده، اندرونی می‌خوانده‌اند. در سال های ابتدایی جنگ تحمیلی، این خانه مدتی محل نگهداری جنگ زده های خوزستانی بوده است.

بنیاد فارس شناسی در سال ۱۳۷۳ شمسی، با همکاری میراث فرهنگی، به بهسازی و مرمت این خانه تاریخی پرداخت و در سال بعد، زیرزمین آن به نگارخانه ای برای نمایش آثار هنرمندان شیرازی و ایرانی تبدیل شد. سپس با همکاری سازمان ایرانگردی و جهانگردی پارس و بنیاد فارس شناسی، از سال ۱۳۸۲ شمسی به موزه گنجینه فارس تبدیل شد. در این موزه، مجسمه های مشاهیر فارس، وجود دارد.

تاریخچه ساخت خانه زینت الملک

نخستین فرد از خاندان قوام شیرازی که در تاریخ ایران دارای اهمیت و شهرت شد، حاج ابراهیم خان کلانتر، پسر حاجی هاشم است که در زمان لطفعلی خان زند، کلانتر شیراز بود. وی با بستن درهای شیراز به روی لطفعلی خان زند، باعث پیروزی آقامحمدخان قاجار شد. حاج ابراهیم خان کلانتر رفته رفته برادران و فرزندان خود را به مناصب حکومتی گماشت.

فتحعلی شاه قاجار، در دوره سلطنت خود، به حاج ابراهیم بدگمان شد و او و تعدادی از برادران و پسرانش را کشت. علی اکبر خان قوام الملک، پسر حاج ابراهیم خان کلانتر، به دلیل بیماری، توسط فتحعلی شاه، کشته نشد. علی اکبرخان بعدها خود را به فتحعلی شاه معرفی کرده و شاه که از کردار خود پشیمان بود او را مورد محبت قرار داد و لقب قوام الملک به وی می دهد و علی اکبر خان قوام الملک از طرف شاه والی شیراز می گردد. لقب قوام‌الملک برای پنج نسل در خانواده قوام برقرار بود.

ابراهیم قوام، آخرین قوام‌الملک را، رضاشاه در دهه ۱۳۱۰ از شغل موروثی خود یعنی کلانتر شیراز، عزل کرد و به اجبار، به همراه خانواده‌اش به تهران آورد.

احداث باغ نارنجستان قوام و مجموعه بناهای آن (از جمله خانه زینت الملک)، در حدود سال ۱۲۹۰ ه‍.ق، بوسیله علی محمدخان قوام الملک دوم، یعنی پسر علی اکبر خان، مقارن با حکومت ناصرالدین شاه قاجار، آغاز شد و بوسیله فرزند وی محمدرضاخان قوام الملک، حدود سال ۱۳۰۲ ه‍.ق، تکمیل گردیده است و پس از آن، در سال‌های پیشین، بوسیله ابراهیم قوام، تغییراتی در ساختمان‌های مزبور انجام گرفته و به عنوان موزه و مرکزی برای فعالیت‌های هنری و فرهنگی، به دانشگاه شیراز اهدا گردیده است.

معماری و ویژگیهای خانه زینت الملک

درب ورودی اصلی این خانه، به یک هشتی باز می شود. در سمت چپ هشتی، درگاه ورودی به حیاط خانه، قرار دارد. در حیاط خانه دو باغچه قرینه بسیار زیبا و دو حوض، روبروی هم، یکی کوچک و یکی بزرگ وجود دارد. حوض وسط حیاط در آن زمان آب انبار بوده و دارای یک سیستم کانال بندی تا سر کوچه بود که به آن تنبوره می گفتند و از زیرزمین می گذشت.

سقف بیشتر اتاق‌های این خانه، از چوب است که با نقاشی تصاویر گوناگونی از حیوانات، پرندگان و گل و بوته آراسته شده‌است. از هنرهایی که در این خانه بکار رفته‌اند می‌توان منبت کاری، گچ کاری، آینه کاری، نقاشی، حجاری سنگ (نقاری) را نام برد و سبک آن سبک دوره قاجاریه است.

این خانه در سه ضلع، دارای زیرزمین بسیار وسیعی است که قسمت جنوبی آن اسلحه خانه بوده و در قسمت شمالی حبوبات، عرقیات و برنج نگهداری می شد و از قسمت شرقی آن به عنوان آشپزخانه استفاده می کردند و در آن، کانال آب وجود داشت.

از این زیرزمین در حال حاضر، به عنوان موزه استفاده می شود. در این موزه مجسمه تمامی شخصیتهای برجسته شیراز، به نمایش در آمده است. مرمت آجرکاری های زیرزمین، مربوط به قبل از انقلاب بوده که حدود ۴ سال طول کشیده است.

این خانه حدود ۲۰ اتاق، در دو طبقه دارد که غیر از قسمت شرقی همه اتاق ها با هم در ارتباطند و به آخرین اتاق قسمت غربی می رسند. در پیشانی بالای ساختمان، کاشی کاری های هفت رنگ هلالی شکلی به چشم میخورد.

خانه زینت الملک کجاست

خانه زینت الملک، در محله بالا کفت شیراز و تقریباً در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی خان زند، در استان فارس قرار دارد.