کتیبه های یادگاری از هخامنشیان

کتیبه های یادگاری از هخامنشیان، در دوران های پس از هخامنشیان، توسط اشخاصی مانند شاپور دوم، عضدالدوله دیلمی، بهاءالدوله دیلمی، علی آق‌قویونلو و سلطان ابراهیم میرزا تیموری در تخت جمشید، به جای مانده است. کتیبه‌هایی به خط کوفی، عربی و فارسی، که آخرین آن‌ها مربوط به اواخر دوره قاجار است.

سنگ نبشته شاپور دوم

دو کتیبه به زبان پهلوی ساسانی، کهن ترین کتیبه هایی هستند که در سال ۱۸۱۱ میلادی کشف شده اند. این کتیبه ها بر روی ستونی در مدخل جنوبی کاخ تچر، در تخت جمشید، قرار دارند و در دوران سلطنت شاپور دوم حک شده اند.

کتیبه اول ۱۲ سطر دارد. این کتیبه از طرف شاپور سگانشاه، فرمانروای سیستان، پسر هرمز دوم و برادر شاپور دوم نگاشته شده است و مربوط به دیدارش از صد ستون (تخت جمشید) است و ترجمه آن چنین است:

در ماه اسفندارمذ، در دومین سال پادشاهی مزداپرست، خدایگان شاپور، شاه شاهان ایران و انیران (غیر ایران) که ن‍ژاد از ایزدان دارد، هنگامی که شاپور سکانشاه، فرمانروای سند، سیستان و توران تا به مرز دریا (دریای عمان)، پسر مزداپرست خدایگان هرمزد، شاه شاهان ایران و انیران، که از نژاد ایزدان بود، روانه شد (سال ۳۱۱ میلادی)، با درود فراوان از درگاه مهست همایون، وی از این راه، میان استخر و سیستان، روانه شد و به نیکویی در اینجا (صدستون یعنی تخت جمشید) فرود آمد. آنگاه وی در این بنا خوراک خورد. همراه او بهرام پسر نهوهرمزد، اندرزبد سیستان، نرسی موبد از خاندان وراز، وین پسر مهر فرمانروای زرنج، نرسی دبیر و دیگر اسوران پارسی و سیستانی و گروهی از مردم زرنج و سفرایی از ایالات و قبایل نیز بودند. وی بزمی بزرگ برپا کرد و آیین‌های دینی برپا کرد. برای روان‌های پدر و نیاکانش درود فرستاد. آنگاه برای شاپور شاه شاهان و روان خودش و نیز برای آن که این بنا را بفرمود ساختند، قربانی داد. یزدان یار باد.

کتیبه دوم، نزدیک کتیبه اول است و ده سطر و نیم دارد و توسط سلوکوس، حدود شانزده سال بعد، حک شده است.

کتیبه های عضدالدوله دیلمی

دو کتیبه به خط کوفی (زبان عربی)، از عضدالدوله دیلمی، بزرگترین امیر خاندان آل بویه، باقی‌ مانده‌ است. اولین کتیبه، میان ایوان و تالار سمت ایوان، بر بدنه شرقی درگاه سنگی کاخ تچر، حک شده است و هشت سطر دارد و ترجمه آن چنین است:

به نام خدا. فرمانروای بزرگ همایون، عضدالدوله پناه خسرو، پور حسن رکن الدوله دیلمی این بنا را در سال ۳۴۴ هجری قمری دید به هنگامی که از فتح اصفهان و اسارت پسر ماکان و شکست سپاه خراسان (سامانی) پیروزمندانه به شیراز بازمی‌گشت و او شخصی را که توانست نوشته‌های کنده شده بر این آثار را بخواند به پیشگاه خود احضار کرد.

کتیبه دوم، در پنجره سوم ایوان کاخ تچر، حک شده است و ترجمه آن بدین گونه‌ است:

امیر ابوشجاع عضدالدوله، که خدا یارش باد در اینجا در صفر سال ۳۴۴ هجری قمری حاضر آمد و نوشته روی این آثار بر وی خوانده شد. آن را علی بن سری کاتب، از کرخ و موبد مارسفند کازرونی خواندند.

عضدالدوله دیلمی چند تکه مهم از درگاه شمالی کاخ تچر را در کاخی به نام قصر ابونصر، که در شیراز ساخت، کار گذاشت. بعدها که اثری از کاخ وی باقی نماند، تکه های تخت جمشید را به جای خود برگرداندند.

کتیبه بهاءالدوله دیلمی

کتیبه ای از شاهنشاه بهاءالدوله دیلمی، سومین پسر عضدالدوله دیلمی و از امیران آل بویه، در سال ۳۹۲ هجری قمری حک شده است و مربوط به این است که ایشان با سپاهی بزرگ، برای شکار به مرودشت آمده و در تخت جمشید اقامت داشتند.

کتیبه های علی آق‌قویونلو و ابراهیم سلطان

کتیبه‌های دیگری هم از دوره‌های جدیدتر و بر در و دیوار کاخ تچر کنده‌اند که از همه مهمتر کتیبه‌ای است از علی آق‌قویونلو در تاریخ ۸۸۱ هجری قمری و چند لوحه از شاهزادگان تیموری، از جمله شاهزاده هنرمند و خطاط، ابراهیم سلطان (مورخ ۸۱۶ تا ۸۲۶ هجری قمری) که از میان الواح ابراهیم سلطان یکی به خط ثلث، حاوی شعری از سعدی است.

تخت جمشید کجاست

تخت جمشید در ۱۰ کیلومتری شمال شهر مرودشت و در فاصله حدود ۶۰ کیلومتری شمال شرق شیراز، در استان فارس قرار دارد.